Niektórzy mówią: „Zaciśnij zęby, może minie”. Ale niektórzy mogą chcieć protestować, krytykować, mówić, że tak nie powinno być. Możemy to robić indywidualnie, możemy pójść do szefa i powiedzieć, że nam się nie podoba. Ale jako jednostka jesteśmy w bardzo niekorzystnej sytuacji. Naszą siłę możemy zwiększyć wtedy, gdy nie będziemy jednostką, lecz grupą. Nie ma instytucji lepszej do takiego zbiorowego działania niż związek zawodowy.

Jeśli mówimy o dzieciach, to ze względu na niski próg zaufania łatwo je przekonać do określonych zachowań. Reklama może zafałszować rzeczywistość, może pokazywać nierealistyczne oczekiwania, może upraszczać sytuację. Może zbudować przekonanie, że jeśli nie masz tego produktu, to przeżyjesz rozczarowanie, a dzieci – jak wiadomo – łatwo przyswajają wzorce zachowań, które widzą w reklamach.

Samotna matka miała czwórkę dzieci i była pod opieką społeczną. Wzięła najmłodsze dziecko na rękę, najstarsze, żeby jej pomogło przynieść mleko, a średnie dziecko dwu-trzyletnie przywiązała do kaloryfera za pomocą szalika, żeby nie zrobiło sobie krzywdy. Po prostu nie mogła z czwórką dzieci pójść kilometr do sklepu. Pracownica socjalna, której psim obowiązkiem było pomóc tej kobiecie, napisała doniesienie do prokuratury i rozpoczął się proces o odebranie praw rodzicielskich.

Właśnie dzięki kryzysowi energetycznemu mamy w tej chwili niepowtarzalną szansę, jeśli chodzi o transformację energetyczną. Zwłaszcza jeśli wraz z rozwojem OZE zbudujemy magazyny ciepła i zintegrujemy transformację elektroenergetyki z zapóźnioną transformacją ciepłownictwa. Przy odpowiednio szybkich inwestycjach jesteśmy w stanie przejść bezpośrednio z węgla do OZE nie tylko redukując emisje, ale także obniżając koszty i uniezależniając się od importu paliw.

Każdy z nas czułby opór i sprzeciw wobec informacji o konieczności zamknięcia miejsca pracy. To jest zupełnie naturalna reakcja na wiadomość, że perspektywy zawodowe muszą się zmienić w związku z decyzją zewnętrznych organów. Jeśli mówimy o procesie sprawiedliwej transformacji, bardzo ważne jest to, aby brano pod uwagę stanowiska i opinie różnych stron.

Z punktu widzenia związków zawodowych była to prywatyzacja, ale już wtedy nie dało się utrzymać skali działania wielkich fabryk. W świecie dokonywał się downsizing. Firmy przemysłowe zaczynały działać bardziej sieciowo. Zaczynano wykorzystywać nowoczesną technikę i duże przedsiębiorstwa w Polsce kurczyły się nie tylko dlatego, że je prywatyzowano, ale także ze względu na szersze trendy gospodarcze.

Jeżeli ktoś dysponuje milionem złotych, to czy będzie dla niego brakowało mieszkań? Mógłby kupić dwa – a w Bytomiu nawet cztery – i mógłby zrealizować tę potrzebę w ciągu jednego dnia, od ręki. Bardzo dużo złych rzeczy, które się wydarzyły, miało miejsce dlatego, że ciągle mówimy przede wszystkim o braku mieszkań. Jeśli wybudujemy teraz trzy miliony luksusowych mieszkań, to wcale nie stanie się tak, że wszyscy będą mieli gdzie mieszkać ani że podniesie się jakość życia uboższych.

Gdy rozmawiam z polskimi pracownikami, to widzę, że są w stanie słuchać i zawsze rozumieją, co się do nich mówi. Podczas spotkań często proszę ludzi, żeby naszkicowali mi „mapę zakładu”. Kto jest szefem? Kto jest szefem szefa? Gdzie są twoi koledzy? I tak dalej. To ćwiczenie wychodzi tylko tam, gdzie pracują Polacy. Każdy z nich potrafi naszkicować sieć takich relacji w pięć sekund. A ludzie z klasy średniej w Polsce nie wierzą w robotników.

Prognozy demograficzne pokazują, że np. w Tarnowie liczba mieszkańców może spaść o 40%, podobnie w Ostrołęce. W miastach tego typu nastanie silny kryzys z powodu braku pieniędzy na utrzymanie istniejącej infrastruktury. Dziurawe drogi, nieremontowane kamienice, szkoły pustoszejące z braku dzieci, zbyt duża, niedostosowana przepustowość sieci komunalnych itd.

Gdy bardziej się wsłucha w to, w jaki sposób opowiadają o swoich działaniach, to widać, że mężczyźni często koncentrowali się na twardej infrastrukturze – na drodze czy wodociągu. Natomiast kobiety, które oczywiście również zajmują się drogami i wodociągami, dużo mówiły o wspólnocie i o tym, że powinno dbać się o wspólne przestrzenie, które umożliwią ludziom nawiązywanie i podtrzymywanie kontaktów. O tym, że przestrzeń publiczna powinna być zadbana, żeby ludzie chcieli się tam spotykać. Zwracały uwagę na takie rzeczy, o których mężczyźni nie mówili.