Powodem zorganizowania się ludzi były fatalne relacje w firmie. Nazywałem to folwarkiem XXI wieku. Wszystko odbywało się na zasadzie dekretów, szeregowy pracownik produkcyjny nie miał prawa głosu. Jeśli ktoś się za dużo odzywał, to mógł liczyć się z tym, że przy najbliższej okazji, gdy firma będzie w dołku, może stracić pracę. Więc ludzie siedzieli cicho, znosili złe traktowanie, chamstwo. Te fatalne, chwilami wręcz patologiczne relacje udało nam się naprawić.

Często to były uwagi, z którymi nic się nie dało zrobić – dlaczego pani nie otworzy drugiej kasy? Bo właśnie wyciągam bułki z piekarnika, a jak ich nie wyciągnę, to zaraz będzie pani krzyczeć, że ich nie ma. W relacjach międzyludzkich więcej można załatwić nie wychodząc z pozycji „płacę to wymagam”, „jesteście tu, aby mi służyć”, a poza tym to wiadomo, „trzeba się było uczyć, to by się nie skończyło na kasie w markecie”. Pomijając fakt, jak bardzo jest to krzywdzące, głupie i niesprawiedliwe, to naprawdę nie rozumiem, jak takim ludziom się to w głowie składało, że oczekiwali szacunku i uśmiechu, ale jednocześnie traktowali pracowników sklepu z wyższością i pogardą.

Zbadałam, jak się kojarzą słowa „wielodzietność” i „rodzina wielodzietna”. Prosiłam o pierwsze skojarzenia z tymi sformułowaniami. Przeważały określenia pejoratywne: hałas, harmider, ubóstwo, alkoholizm, brak czasu. Badałam to samo zjawisko w Hiszpanii i Słowacji. I tam procentowy udział odpowiedzi nasyconych pejoratywnie nie był aż tak duży. W Hiszpanii w ogóle wyszło odwrotnie – pod adresem rodziny wielodzietnej było więcej określeń i opinii pozytywnych niż negatywnych.

Hasło „koniec grzecznej telewizji” nabrało nowego znaczenia. Łamanie prawa pracy, mobbing, wykluczenie zawodowe i inne patologie, których ja, moje koleżanki i koledzy jesteśmy ofiarami – stało się chlebem powszednim w TVN.

Prawo do szacunku i zainteresowania otrzymują przede wszystkim osoby, które osiągnęły tak zwany sukces, czyli mają odpowiednio wysoki poziom konsumpcji, a jednocześnie konsumują umiejętnie i widowiskowo. Brak dostępu do konsumpcji oraz wiedzy, jak i do czego jej używać, oznacza marginalizację. W mediach biedni automatycznie trafiają na ten margines.

Jedna z pracownic odpowiedziała: „Ty głupku – jacy oni nasi? Obaj doskonale wiedzą, że tkacz na starość jest głuchy, ślepy, ma żylaki i pylicę płuc. Jednak żaden z nich nie ujmie się za nami, będą załatwiać swoje interesy […] Zobaczysz – pogadamy za kilka lat”. Stara włókniarka miała całkowitą rację – niemal dokładnie od tamtej chwili rozpoczęła się lawinowa likwidacja przedsiębiorstwa i totalna wyprzedaż majątku zakładowego.

Od kosztów gospodarczych w nie mniejszym stopniu istotne były koszty społeczne – jakie straty ponieśli ludzie i jak to wpłynęło na zaspokojenie ich potrzeb.

Film jest wart tysiąc razy więcej niż debata dla dwudziestu przekonanych osób.

Dopóki tego nie zrobimy, będziemy kształcili ludzi – to oczywiście pewna generalizacja – którzy szukają pieniędzy i wygody. Używamy pięknego słowa „opieka”, zmieniliśmy je, bo brzmi ładniej niż „służba”, ale w rzeczywistości nie poszło za tym działanie, które odpowiada tego typu hasłom. Możemy odgórnie zmieniać nazwy, dawać pieniądze – ale na co?

Jakość opieki byłaby dużo lepsza, gdyby poprawiły się warunki finansowe grup najmniej zarabiających w ochronie zdrowia. To przyciągnęłoby nieco więcej nowych ludzi, bo to jedne z nielicznych zawodów, gdzie ma się pewne zatrudnienie. Część osób zrezygnowałaby z dodatkowej pracy, byłaby bardziej wypoczęta i miałaby czas, żeby się szkolić, a przede wszystkim lepiej wykonywać swoje obowiązki.

W tamtych czasach chętnie przyjmowaliśmy sieci handlowe w naszym kraju, kusząc tym, że mało się płaci ludziom, że być może bezkarnie można naruszać prawo pracy, o czym niech świadczy choćby fakt, że wielu sklepów Biedronka nie zgłaszano nawet do Państwowej Inspekcji Pracy ani Sanepidu. Traktowali nas jak swoją portugalską kolonię w Angoli.