Problem w tym, że nasze opiniotwórcze elity są w znaczniej mierze zwycięzcami przemian społecznych. Mają więc więcej przestrzeni wolności i mają za co z niej korzystać. Wolność wyboru mają silni. Słabsi – tylko teoretycznie.

W polskim świecie pracy nastąpiły duże zmiany na lepsze, jednak skok jakościowy nadal nie nadszedł. A tylko skokowa zmiana pozwoli polskim pracownikom przynajmniej zbliżyć się poziomem zarobków czy bezpieczeństwa zatrudnienia do ich zachodnich koleżanek i kolegów. Świat polskiej pracy nie jest już może na klęczkach, jak jeszcze parę lat temu. Jednak na pewno nie wstał na równe nogi.

Winni są ci, którzy nie czują dyskomfortu, kiedy ważniejsze dla nich stają się piąte wakacje w roku, trzeci luksusowy samochód, czwarty dom, a jednocześnie nie widzą nic złego w tym, że zatrudniają ludzi za płacę minimalną, nie dają stałych umów o pracę czy wprowadzają kary, aby za pracę zapłacić mniej. To jest wciąż częste na naszym rynku pracy, bo tacy przedsiębiorcy nie widzą granicy, po której przekroczeniu powinni już zacząć dbać o swoich pracowników. Im jest ciągle mało.

Liczba strajków w Polsce jest bardzo niska. Strajkuje się mało i rzadko, a w protestach bierze udział niewiele osób. Trudności i ryzyko wiążące się z organizacją legalnego protestu, skłaniają związkowców i związkowczynie do szukania alternatywnych, niekonfrontacyjnych rozwiązań: negocjacji lub prób osiągnięcia celu przez wpływ polityczny.

Amazon ma politykę hire & fire, zatrudniania i zwalniania, firmie nie zależy na stałych pracownikach. Rotacja jest olbrzymia. Ci, którzy rozpoczynają pracę z nami, często mówią, że pracowali wcześniej w gorszych warunkach. Po kilku miesiącach mają jednak dosyć. Wiele osób, kiedy utraci zdrowie, ma dość umów czasowych, albo po prostu zmęczy się i nie chce pracować w tej firmie – często szuka czegoś innego. Zazwyczaj wpadają w podobne warunki pracy.

Zajęliśmy się budową kapitalizmu, zapominając o tych, którzy ten kapitalizm mieli budować. Niewiele miejsca tematom związanym z pracą poświęca się w rozgrzanej do czerwoności debacie publicznej. Jakość środowiska pracy jest wciąż niestety tematem spoza listy priorytetów politycznych.

Państwo powinno być czujnym i odpowiedzialnym arbitrem. W pewnym momencie poszliśmy w nadmierny liberalizm. Państwo pozwalało, żeby były niskie, tak zwane rynkowe, ale zarazem nierealnie niskie stawki godzinowe dla umów zlecenia. Jeżeli młody człowiek nie jest w stanie zarobić na rodzinę, to nie będzie rozwoju demograficznego. Jeżeli nie jest w stanie zarobić na swój rozwój zawodowy, to będzie prostym pracownikiem. Jeżeli nie ma wolnych środków na konsumpcję, to nie jest dobrym konsumentem i nie napędza popytu.

W trzecim kwartale 2018 r. wskaźnik zatrudnienia osób z niepełnosprawnością w wieku produkcyjnym wyniósł 28,2%. Dla porównania, w trzecim kwartale 2015 r. było to 23,2%. Wzrost jest zatem widoczny i cieszy, ale wciąż daleko nam do średniej unijnej. Według statystyk w Unii Europejskiej pracuje 47 procent osób z niepełnosprawnością, zaś w krajach skandynawskich poziom zatrudnienia w tej grupie przekracza 60%. Powstaje więc pytanie, dlaczego wciąż ogromna część tej grupy osób pozostaje w Polsce poza rynkiem pracy.

Państwowa Inspekcja Pracy rozwiązuje problemy indywidualne, ale nie ma to efektu, który mógłby je przełożyć na ogół interesów, przekuć w obronę zbiorowości pracowników danego zakładu – to może zrobić tylko związek zawodowy.

Gdy rozmawiam z polskimi pracownikami, to widzę, że są w stanie słuchać i zawsze rozumieją, co się do nich mówi. Podczas spotkań często proszę ludzi, żeby naszkicowali mi „mapę zakładu”. Kto jest szefem? Kto jest szefem szefa? Gdzie są twoi koledzy? I tak dalej. To ćwiczenie wychodzi tylko tam, gdzie pracują Polacy. Każdy z nich potrafi naszkicować sieć takich relacji w pięć sekund. A ludzie z klasy średniej w Polsce nie wierzą w robotników.

Kuszące wydaje się zadanie pytania, czy tak być musiało i czy mogło być inaczej. Nieraz przywoływane są przykłady Škody i Dacii, które znalazły poważnych nabywców, odpowiednio koncerny Volkswagen i Renault. Obecnie ta pierwsza produkuje ponad 1 250 000 samochodów rocznie, druga – około 700 000. Jako rzekomych winnych wskazuje się roszczeniowych polskich związkowców, którzy, stawiając wygórowane żądania, odstraszali inwestorów pełnych dobrych chęci. Sytuacja była jednak odmienna.

Liberalizm deklaruje wolność pracy, ale robotnik nadal musi pracować za głodową pensję, która jest mu oferowana, ponieważ nie może czekać, aż ktoś kupi siłę jego rąk drożej. Wszędzie wygląda to tak samo: wolność na papierze i w teorii, ale w praktyce nadal silny całkowicie dominuje ekonomicznie nad słabszym.

Już w momencie prac nad określonymi rozwiązaniami prawnymi mieliśmy do czynienia ze zmasowaną kontrakcją środowisk przemysłowych, które usiłowały storpedować ich wprowadzenie, później zaś z nagminnym ich łamaniem i sabotowaniem. W związku z tym powołane zostały do życia instytucje, których zadaniem miało być czuwanie nad przestrzeganiem prawa pracy. Wśród nich szczególną rolę odegrała Inspekcja Pracy, zaś w jej ramach postacią, która zdecydowanie wyróżniała się w działalności zarówno na niwie praktycznej, jak i teoretyczno-ideowej, była Halina Krahelska.

Dla wielu ta wizja będzie zbyt pozytywna, zbyt naiwna, zbyt sentymentalna. Brytyjski dziennikarz uważa jednak, że nowa opowieść o świecie musi zawierać w sobie tego rodzaju pokłady pozytywności, inaczej nie zachęci do działania. Lewica musi dawać szansę na radość, musi wskazywać drogę do samospełnienia, inaczej przegra, przygnieciona ciężarem własnego pesymizmu i zniechęcenia.