Wolny rynek, wbrew temu, co twierdzą jego apologeci, wydaje się raczej sprzyjać reprodukcji peryferyjnej pozycji niż nadganianiu strat i konwergencji gospodarczej z krajami wysokouprzemysłowionymi.

Buntujemy się, jak przez wieki, przeciwko zależności politycznej, a nie próbujemy przepracować w żaden sposób modelu rozwoju gospodarczego. Słyszymy często od polityków o potrzebie suwerenności. Ale ona jest rozumiana przede wszystkim w kategoriach geopolitycznych, a brakuje właśnie perspektywy ekonomicznej.

W państwie polskim doszło do jednej z najgłębszych dezindustrializacji w historii powojennej Europy. Przy braku polityki proprzemysłowej w początkowym okresie transformacji, likwidacji lub upadkowi uległy nie tylko kapitało- i generalnie zasobochłonne branże przemysłu ciężkiego, ale także dziedziny stosunkowo technologicznie zaawansowane u schyłku lat 80. ubiegłego wieku, jak np. przemysł precyzyjny i farmaceutyczny.

Żeby lepiej zrozumieć pochodzenie i źródła wyrażanych politycznie emocji niezbędne jest osadzenie ich na gruncie różnic klasowych. Bez odrobienia tej lekcji dezindustrializacja jako proces społeczno-ekonomiczny i kulturowy będzie rodzić kolejne dalekosiężne konsekwencje polityczne. A nam pozostanie przepełnione pogardą oburzenie ze strony liberalnych elit wobec ofiar „reform”.

Od kosztów gospodarczych w nie mniejszym stopniu istotne były koszty społeczne – jakie straty ponieśli ludzie i jak to wpłynęło na zaspokojenie ich potrzeb.

Jedna z pracownic odpowiedziała: „Ty głupku – jacy oni nasi? Obaj doskonale wiedzą, że tkacz na starość jest głuchy, ślepy, ma żylaki i pylicę płuc. Jednak żaden z nich nie ujmie się za nami, będą załatwiać swoje interesy […] Zobaczysz – pogadamy za kilka lat”. Stara włókniarka miała całkowitą rację – niemal dokładnie od tamtej chwili rozpoczęła się lawinowa likwidacja przedsiębiorstwa i totalna wyprzedaż majątku zakładowego.

Dzięki licznym badaniom coraz lepiej rozumiemy, w jaki sposób legitymizowano w Polsce wolnorynkowe przemiany. Na przykład jaką rolę odgrywali w tym procesie akademiccy specjaliści, którzy równie chętnie, co bezpodstawnie snuli wywody o „cywilizacyjnej niekompetencji” rzesz ludzi doświadczających strukturalnego bezrobocia czy zmuszonych utrzymywać się z bardzo niskich dochodów.

Przez długi czas kraje Europy Środkowo-Wschodniej były znane jako producenci standaryzowanych towarów o niskiej wartości dodatkowej. Nawet kraje, które w drugiej dekadzie transformacji przeniosły się do bardziej zaawansowanych technologicznie segmentów rynku, w wielu sektorach wciąż bazowały na montowaniu produktów z gotowych podzespołów lub na konkurowaniu niskimi cenami osiąganymi głównie dzięki niskim kosztom pracy.

W pewnym momencie zaczynasz się zastanawiać, czy nie położyć głowy na rolkę i liczyć, że jakaś paczka cię zmiażdży, ale to niemożliwe, więc chowasz się w sobie i wewnętrznie płaczesz. Mimo że kosze to najlepsze miejsce do pracy, to i tak po czasie go nienawidzisz, jak wszystkiego innego.

Z punktu widzenia związków zawodowych była to prywatyzacja, ale już wtedy nie dało się utrzymać skali działania wielkich fabryk. W świecie dokonywał się downsizing. Firmy przemysłowe zaczynały działać bardziej sieciowo. Zaczynano wykorzystywać nowoczesną technikę i duże przedsiębiorstwa w Polsce kurczyły się nie tylko dlatego, że je prywatyzowano, ale także ze względu na szersze trendy gospodarcze.

Choć za część dynamiki wzrostu wykorzystania śmieciowego zatrudnienia odpowiadają szersze trendy gospodarcze, to jednak fundamentalną rolę odegrała w tym polityka państwa, które dopuściło lub wręcz stymulowało rozwój zatrudnienia śmieciowego.

Wysiłek na rzecz modernizacji Wojska Polskiego przyniósł niemałe, choć wciąż dalece niewystarczające efekty. Zakupy te łączy, poza wniesieniem niekwestionowanej wartości bojowej, co najwyżej pomocniczy udział polskiego przemysłu zbrojeniowego.

Miliony ludzi w NRD i innych krajach socjalistycznych przez dziesięciolecia aktywnie wspierały i identyfikowały się z systemem, choć w różnym stopniu. Czy naprawdę mamy wierzyć, że wszystkim zrobiono pranie mózgu? A może jednak istniały jakieś elementy życia we wschodnioniemieckim społeczeństwie, które doprowadziły do powstania takiego wsparcia?

Problematu polskiego nie rozwiązuje umożliwienie kapitalizacji i narastania dobrobytu wśród nielicznych, najwyższych klas posiadających; wysiłek ten musi się skierować w stronę chłopa polskiego i w szerokie rzesze pracujące, gdyż tu leżą nie tylko wszystkie żywotne siły państwa, ale równocześnie i najbardziej istotne warunki rozwoju całej produkcji.

Udało się objąć siecią oddziałów niemal cały kraj. W różnych przejawach działalności towarzystwa uczestniczyły rokrocznie dziesiątki, a nawet setki tysięcy osób, nabywając wiedzy zarówno teoretycznej, jak i praktycznej, a także biorąc udział w wydarzeniach o charakterze kulturalnym czy sportowym. Idea TUR spotkała się z dużym entuzjazmem środowisk robotniczych, a wielu robotników, zwłaszcza młodych, dzięki towarzystwu po raz pierwszy zetknęło się z oświatą i kulturą, przyswajając jednocześnie określoną postawę etyczno-ideową.

Będzie szukał możliwie jak największych uproszczeń, systematyzacji, jednego, jasnego planu dla wszystkich. Będzie szukał, lecz go nie znajdzie; przynajmniej nie u mnie. Bo jeśli modlę się o ocalenie, to dokładnie przed tą jasnością i jednolitością pragnę być ocalony, i dumny będę, jeśli zdołam ocalić przed nią choćby jednego człowieka.

Jego wiersze w oczywisty sposób chcą raczej mówić konkretne rzeczy o konkretnych problemach, niż stanowić prostą relację ze świata. Biograficzny ton czy reportażowa konwencja okazują się tu po prostu przydatnymi narzędziami.

Śmierć przyszła 30 lipca 2021 roku, ale nie do mnie.
Tego dnia zginął Dmytro Nikiforenko zamordowany przez wrocławską policję
Jeśli mogę jakoś wykorzystać te kilka kartek papieru, to chciałbym wspomnieć jego imię.